Recensie Vrijdag | De Spelerij

In veel opzichten is Vrijdag, het toneelstuk van Hugo Claus dat op 15 november 1969 in première ging, en diens thematiek meer dan 40 jaar na datum nog steeds relevant. Vrijdag gaat niet zo maar om een veertigjarige arbeider, Georges, die vervroegd wordt vrijgelaten en op zoek moet naar herstel in de samenleving, en naar een nieuw evenwicht met zijn vrouw Jeanne en haar minnaar Erik. Een samenleving waar de schone schijn ophouden, regeert. Doen alsof, acteren, in het echte leven. “The Presentation of Self in Everyday Life” zoals socioloog Erving Goffman het in ‘56 neerscheef, quoi. Ijzig kil vol koud wit licht, is de ruimte waar De Spelerij Vrijdag in opvoert. Met de cruciale incest scène zoals Georges ze zich voorstelt tussen Mathias Sercu (Georges) en Lynn Van Royen (Christiane), prachtig neergezet in zijn eenvoud, tederheid en subtiliteit, voegt regisseur  Paula Bangels veel extra’s aan het werk van Claus toe.

Wat is voor- en achtergrond? Het is niet alleen een thema dat Goffman als socioloog behandelde, ook de Gestaltpsychologie legde zich toe op hoe wij objecten waarnemen. Paula Bangels maakt handig gebruik van aanstormend talent Lynn Van Royen in Vrijdag. Van Royen, die in de één-serie De Ridder als Cléo, zus van Helena (Clara Cleymans), een wat ons betreft meer dan gesmaakte start in de zondagavondreeks neerzette, is de ganse tijd aanwezig op het toneel. Zonder iets te zeggen, weet ze onze aandacht naar zich toe te trekken. Subtiel, door verveling uit te beelden. Met haar vingers gaat ze op zoek naar stofjes op het podium, dan weer blaast ze ze weg. Christiane, die tot de achtergrond/back stage hoort te behoren, komt in onze perceptie net op de voorgrond waardoor de dialogen aan een schraag, verder zijn er geen decorstukken te bespeuren, plots voor ons naar de achtergrond verdwijnen.

Christiane die op het podium aanwezig blijft, en sensueel, subtiel en zacht om aandacht vraagt, uit ingehouden hunkering. Wanneer Van Royen met rechter grote teen een boogje trekt over de podiumvloer, dan weer op haar buik ligt, de blote voeten in de lucht, later op de schraag gaat liggen, de armen en handen laat rond bengelen, heeft dat meer dan ooit betekenis. Ook wanneer ze haar vingers een wandelingetje laat maken op het hout, of op de podiumvloer wat later. Lynn Van Royen (Christiane) contrasteert namelijk scherp met haar tegenspelers Mathias Sercu (Georges), David Cantens (Erik) en Eva Van der Gucht (Jeanne). Uiterst tactiel en fragiel, dromerig is ze. Kijken naar verveling, is zelden zo boeiend geweest.

In de droom hoe Georges de incest met zijn dochter Christiane voorstelt, de daad waarvoor hij 14 maanden in de cel zat, zien we hem – opvallend - als medeslachtoffer. Als een man, een volwassene, een vader die net als zijn dochter hunkert naar genegenheid, naar tederheid. Dat hij de eerste aanrakingen van zijn dochter niet afwijst, geen grenzen trekt waardoor het grensoverschrijdend gedrag kan plaatsvinden, toont net zijn zwakte, zelfs zijn introverte zelf als personage. Sercu kromt de rug, en houdt de handen op het hoofd. Speels trippelen de vingers van Van Royen op zijn armen, glijden door het haar waarna een kus op het voorhoofd volgt. Al even secuur is de muziek die Sioen hiervoor schreef, erg modern, maar ook dromerig, net als de witte belichting die even aan het dansen gaat. Incest is veel genuanceerder dan snel met een vinger naar de dader, de volwassene, wijzen, lijkt de suggestie.

De vier acteurs dragen elk een huwelijksjurk, tot aan het middel aan, en slepen letterlijk het huwelijk, en trouw zijn aan elkaar, de gelofte voor de maatschappij en het katholicisme met zich mee. Wat niet hoort, hoort binnenskamers te blijven. Zo kan Georges Erik onmogelijk uitlaten wanneer ie eigenlijk wordt opgedragen het huis te verlaten. Erik heeft bij Jeanne een kind verwekt. Scheiden is geen optie in de tijd dat “elkaar embrasseren” en “elkaar gaarne zien” nog courante uitdrukkingen waren.

Sercu zet een getormenteerde Georges neer, die woedeaanvallen, dan weer zeer broos of uiterst ingehouden een rijk palet aan emoties erg geloofwaardig mag tonen. Nergens voelt die rollercoaster aan gevoelens die hij neerzet als geforceerd aan, wat een straffe prestatie is. Samen met Lynn Van Royen, waar we hopelijk nog erg mooie dingen van mogen zien op het scherm en op het podium, zet hij een glansprestatie neer. Lynn Van Royen weet op haar beurt net als in de tv series De Ridder (Cléo) en Dubbelleven (Romy), een bijrol een niveau hoger te tillen zodat wat ze doet ergens tussen een hoofd-en bijrol valt. In Vrijdag kan je ze zien als de verpersoonlijking van de (onschuldige) tederheid. Het is dan ook geen toeval dat we net haar missen zodra ze uit het stuk – uit huis - geschreven is.

< Bert Hertogs >

Vrijdag speelt nog t.e.m. eind februari 2014 in Vlaanderen.
Vanaf maart trekt de voorstelling naar Nederland.
Meer info: https://despelerij.be/VRIJDAGtickets.html